Artikelenreeks 2

1 - Hoe mondig ben je als senior-patiënt?

2 - Ziek zijn of een ziekte hebben, dat is de vraag.

3 - Ouderenzorg, levensverlenging of kwaliteit van leven

4 - Ouderen en mantelzorg, totdat…

5 - Onbegrepen achteruitgang bij ouderen -1

6 - Onbegrepen achteruitgang bij ouderen -2

7 - De filosofie over de kunst van het ouder worden

8 - Dementie, erken de machteloosheid 

9. Dementie? Wanneer hoef je je wel en geen zorgen te maken

10 - Ouder worden, hoe zien we dat?

11 - Ouder worden, medisch gezien.

12 - Zonder problemen gezond oud worden gaat ons (nog) niet lukken!

13 - We worden ouder en ook gezonder oud, maar....

"Ondanks het fysieke verval is deze fase ook een heel boeiende. Echt, het valt reuze mee. Niet alle tachtigplussers zitten vereenzaamd op de bank. En er kleven ook voordelen aan, je hebt bijvoorbeeld veel minder last van de blik van de ander. Verheug je op je oude dag en als je hem bereikt, dan heb je de plicht er iets van te maken." - Hedy d' Ancona

Als je mij iets wil laten weten, dan kun je me mailen: h.v.veldhuijzen@gmail.com

1 - Hoe mondig ben je als senior-patiënt? 

Ik kan het wel makkelijk over de dood hebben, maar dat wil nog niet zeggen dat ik levensmoe ben. En ik kan best opgetogen zijn over mijn leven, maar dan moet dat wel redelijk op rolletjes lopen. En die rolletjes waren er eind 2021 even niet toen er aanleiding was om bij mij een tweetal scans uit te voeren. Maar dan in Spanje, waar ik inmiddels al weer negen jaren overwinter. En hoewel de gezondheidszorg daar best oké is, zijn de procedures voor verwijzing en informatie-uitwisseling tussen gezondheids-instanties omslachtig. En dat wordt extra ingewikkeld als een verwijzend specialist niet werkzaam is in het ziekenhuis waar de scans plaatsvinden. Je moet dan als patiënt zelf zorgdragen voor de benodigde afspraken en voor het opvragen en doorsturen van de onderzoeksgegevens tussen betrokken zorgverleners (ziekenhuis, specialist, huisarts). En als dat allemaal ook nog ‘s moet rond de kerstdagen en oud-en-nieuw, dan ben je echt in de aap gelogeerd. Afspraken kwamen moeizaam tot stand en onderzoeksresultaten waren eerst zoek en kwamen uiteindelijk pas na veel heen en weer bellen voor mij beschikbaar.

Ik vertel dit allemaal omdat door al dit ingewikkelde en langdurige gedoe en bijgevolg het uitblijven van mijn overleg met de specialist de onzekerheid toenam. En ik werd overmand door een vervelend en onveilig angstgevoel. Zal ik wat hebben? Gaat het wel goed met mij? Iets wat ik eigenlijk helemaal niet ken. Maar het overkwam mij toen dus wel. En pas na de nodige zelfreflectie kwam ik tot de ontdekking dat er bij het ouder-worden een onderscheid is te maken tussen grofweg twee mogelijkheden. Enerzijds de fase van een geleidelijke lichamelijke aftakeling en een daarop volgend levenseinde en anderzijds een laatste fase in je leven die vooral wordt ingevuld door belastende onderzoeken als gevolg van lichamelijk falen én bijbeho-rende behandeltrajecten, inclusief ziekenhuis-in en ziekenhuis-uit. Vooral deze laatste mogelijkheid heb ik me nooit zo gerealiseerd. Misschien vreemd, maar toch. In het eerste geval (aftakeling en een bijgevolg ‘natuurlijke’ dood) kan er nog sprake zijn van een redelijk comfortabele situatie. Maar bij de tweede moge-lijkheid (onderzoeken en behandelingen) ligt het toch wat ingewikkelder en onzekerder. Na elk onderzoek namelijk bezig zijn met de vraag of er wel of niet iets ernstigs aan de hand zal zijn. En zo ja, welk behan-deltraject ga ik dan in en hoe erg zal dat zijn? En welke vervelende vervolgtrajecten zijn alsdan te ver-wachten? En moet ik dat dan nog wel willen? Allemaal vragen waarop niet een-twee-drie antwoorden zijn te geven. En tussentijds dus leven met onzekerheden en met situaties waar je geen grip op hebt. Heel verve-lend. Zeker voor een control freak zoals ik! En dan ook nog ‘s nul regie hebben over al deze medische ingrepen. Want reken maar dat de medische wetenschap tegenwoordig veel in huis heeft als gevolg van het steeds weer ontdekken van nieuwe behandelmogelijkheden!

Gelukkig draaide dit hele onderzoekscircus met alles wat daaraan vastzat uit op loos alarm. Dus verdere be-handelacties waren godzijdank niet nodig. En, ik heb er wel van geleerd! Namelijk, dat het niet zo veel uitmaakt wat zich feitelijk kan voordoen in ‘het voorprogramma’ richting levenseinde. Maar dan wel op voorwaarde dat ik zelf kan kiezen uit voorgestelde onderzoeks- en behandeltrajecten die mij door artsen worden voorgesteld. En óók, dat ik al seniorpatiënt kan zeggen: ‘Doe maar niks meer’. En dan maar hopen dat de betrokken medici na de nodige uitleg van mij begrip hebben voor mijn standpunt: ‘liever korter en goed leven dan langer leven met een hoop ellende!’. Met andere woorden, ik hoef niet altijd maar mee te gaan met voorstellen van artsen over (vervolg-)onderzoeken en behandeltrajecten!

In dit verband las ik onlangs een interessant artikel naar aanleiding van een interview met arts en onderzoeker Machteld Huber. Zij doet onderzoek naar een veranderende houding binnen de gezondheidzorg richting een bredere kijk op gezondheid. Want we weten inmiddels wel veel van ziekten, maar vergeten nogal eens dat daar mensen aan vast zitten. Dat loskoppelen van lichaam en geest bestaat volgens haar al sinds Descartes tot de ontdekking kwam dat lichaam en geest van elkaar te scheiden zijn. Maar dat loskoppelen is wel wat ver doorgeschoten. Gelukkig zien we In de gezondheidzorg dat na een periode van technocratisch denken meer en meer de vraag opkomt: waarom doen we de dingen zoals we ze doen? Zo mag je als patiënt tegenwoordig vaak meedenken over de mogelijke behandeltrajecten. Althans in Nederland. Maar of dat in Spanje ook zo is? Als je ziek bent, ben je doorgaans toch overgeleverd aan de deskundigheid van de medische wereld. En dat moet volgens Huber anders. ‘We moeten de mens weer aan zichzelf teruggeven’, zegt ze. Ook is in de gezondheidszorg de focus te veel gericht op de biomedische processen in het lichaam: wat loopt er fout in ons lijf en wat is daaraan te doen? Dat is waarvoor artsen ook zijn opgeleid!  Ziekte is sterk gemedicaliseerd.

2 - Ziek zijn of een ziekte hebben, dat is de vraag

Arts en onderzoeker Machteld Huber pleit voor een bredere definitie van gezondheid en heeft het over ‘een toestand van compleet welbevinden’. Maar ook veerkracht en het voeren van regie over je eigen gezondheid horen in deze definitie thuis. Kijk, daar heb ik wat aan! Hoe mooi sluit dit aan op mijn eerdere conclusie in mijn vorige artikel over de mondige senior-patient: “Namelijk, dat het niet zo veel uitmaakt wat zich feitelijk kan voordoen in ‘het voorprogramma’ richting levenseinde. Maar dan wel op voorwaarde dat ik zelf kan kiezen uit voorgestelde onderzoeks- en behandeltrajecten die mij door artsen worden voorgeschoteld.  En óók, dat ik als ‘senior’-patiënt kan zeggen: ‘Doe maar niks meer’. Want ‘liever korter en goed leven dan langer leven met een hoop ellende aan het eind!’ Met andere woorden, ik hoef niet altijd maar mee te gaan met voorstellen van artsen over vervolg-onderzoeken en behandeltrajecten!”

En, zo vervolgt Huber, een bredere benadering naar aanleiding van klachten of vragen is heel zinvol. De nadruk moet volgens haar komen te liggen op wat wezenlijk voor iemand is en wat iemand nog wil én kan nastreven. Met in het achterhoofd dat er een onderscheid is tussen een ziekte hebben en een ziekte zijn. Dus als ik een ziekte heb, wat is dan de boodschap? Ofwel, wat probeert mijn lijf me te vertellen en wat kan ik én wil ik daar dan nog aan veranderen of medisch aan laten doen? Een afwegingsproces waarin ik in alle vrijheid zelf naar antwoorden kan zoeken. Mijn antwoorden, dus!

Om meer grip te krijgen op hoe onze eigen gezondheidsvlag erbij staat en wappert, onderscheidt Huber zes dimensies van positieve gezondheid: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, dagelijks functioneren, mee-doen, kwaliteit van leven en zingeving. En bij elke dimensie hoort een aantal aspecten die je kunt bekijken en waar je iets van kan vinden (zie de spinnenweb-afbeelding hierboven). Het idee is om mensen in hun kracht aan te spreken in plaats van te focussen op ziekte. Gezondheid is bij haar: een betekenisvol leven kunnen leiden. De insteek is dus niet dat je jezelf een onvoldoende geeft en dat je daar dan aan moet gaan werken, maar dat je je afvraagt: wat is belangrijk voor mij? Wat zou ik willen? Wat wil ik leren of veranderen? 

Een dergelijke brede en nieuwe kijk op gezondheid spreekt mij wel aan! Mensen zijn niet hun aandoening maar hebben er eventueel eentje. Dus we moeten de focus op ‘hoe verder’ anders richten. Niet op klachten en gezondheidsproblemen maar op de mens zelf. Op onze veerkracht en op wat ons leven betekenisvol maakt. Het eerdergenoemde spinnenwebmodel draagt er aan bij om met dit alles beter om te gaan en om zelf de regie in handen te kunnen houden. Voel je je bijvoorbeeld tevreden, gelukkig of juist eenzaam? Lukt het je om de dagelijkse dingen te doen? Beweeg je genoeg? Hoe is je eetpatroon? Wat kun je veranderen binnen jouw leefstijl? Beleef je nog plezier aan hobby’s of bezigheden? Door antwoorden te vinden op dergelijke vragen krijg je een beeld van jouw gezondheid-in-brede-zin. En op grond daarvan kun je gaan bedenken wat jijzelf kan doen of wie en wat in de omgeving kan helpen om de situatie te verbeteren. De verschillende dimensies maken daarenboven jouw hulpvraag duidelijk richting zorg- en hulpverleners.

Rond dit gezondheidsonderwerp en de wijze waarop we volgens Huber naar onze gezondheid kunnen kijken is het begrip zingeving van belang. En dan hoeven we echt niet te denken aan hemelbestormende of verheven doelen, maar dan gaat het om het leven van alle dag en heel dichtbij. Als we bezig gaan met het spinnenwebmodel dan zijn we eigenlijk bezig met het achterhalen van wat voor ons belangrijk is. Waar gaat je hart naar uit? Waarvan krijg je lichtjes in je ogen? Wat wil je met je leven? Wat is het meest wezenlijke voor je? Allemaal vragen naar de zin die jij aan jouw leven wil of kan geven. Heel dichtbij, heel concreet en belangrijk om naar op zoek te gaan. Bij het zoeken naar antwoorden op dit soort van vragen is voor Huber schrijven een belangrijk middel. Dat geldt voor mij trouwens ook. Opschrijven wat me bezig houdt en waar het mij om gaat in mijn leven.

3 - Ouderenzorg, levensverlenging of kwaliteit van leven

Het vooruitzicht dat een steeds groter deel van de mensen in West-Europa zal bestaan uit ouderen, is zorgelijk. Want die (ongekende) vergrijzingsgolf betekent een onevenwichtige bevol-kingsopbouw. Een soort van omgekeerde piramide eigenlijk. Een samenleving zit niet te juichen bij het toekomstbeeld van een grote toename van niet meer geheel zelfstandige ouderen die trager functioneren en uiterlijk over hun hoogtepunt heen zijn. Het betekent ook dat er een groter deel van het overheidsbudget voor ouderenzorg gereserveerd zal moeten worden en door jongeren moet worden opgebracht. Dus die vergrij-zingsgolf is voor onze samenlevning niet iets om de vlag bij uit te steken. We kijken er daarom liever van weg. Ik zie in elk geval in de politiek nog te weinig alarmbellen afgaan die er voor zorgen dat er concrete beleids-maatregelen worden genomen. 

De vraag is hoeveel economische groei er in pak weg 2030 nodig is om de dan verlangde ouderenzorg ‘op niveau’ te houden. Trouwens, wat betekent ‘op niveau’ precies? En is dat wel zo wenselijk? Ook daar zie ik nog niet veel over. Wij rekenen niet uit wat ouderen - ondanks hun hoge leeftijd - nog zelf zouden kunnen doen en hoeveel gelukkiger dat hen en hun omgeving zou maken. Nee, wij rekenen vooral uit wat zij mogelijk niet meer kunnen en hoeveel dát de samenleving gaat kosten. De bureaus en vergadertafels bij de gezond-heidszorg blijken boosaardige plekken als het om ouderenzorg gaat! Daar worden op grond van efficiency-overwegingen vooral besluiten genomen die slecht zijn voor zowel de ouderen als voor het zorgpersoneel. In management- en bestuurskringen is nauwelijks oog is voor de essentie van welzijn, ofwel het van betekenis kunnen zijn voor anderen. De oudere is vooral een verdienmodel geworden aan wie je een aantal medische handelingen kan verkopen. En ondertussen hebben we nog steeds met een overheid te maken die een ongebroken geloof hecht aan controle, regels, protocollen en maakbaarheid. Ofwel een ineffectieve manier om zeggenschap te houden over financiën, uitvoering, controle en sanctiebeleid in de ouderenzorg. En het is allemaal aanbod-gestuurd. ‘O, u bent eenzaam? Dan hebben wij een leuke kookcursus voor u.’ Alsof die ouderen niet kunnen koken en vooral behoefte hebben aan gezelschap!

En dan het verpleeghuis. Hoewel ik graag en welgemeend mijn petje afneem voor het personeel dat daar zijn stinkende best doet, moeten we toch erkennen dat verpleeghuizen in hun huidige vorm stammen uit de jaren vijftig. Het is toch te gek om van de ene op de andere dag samen met 150 wildvreemden onder één dak te moeten gaan leven. De criteria die worden gehanteerd voor goede verpleeghuizen zijn niet altijd van toepas-sing op die van een menswaardig leven aldaar. En specialisten ouderen-geneeskunde worden in de regel nog steeds verpleeghuisartsen genoemd. Bij verreweg de meeste mensen met dementie in een verpleeghuis ontwikkelt zich na hun opname 'probleemgedrag'. Natuurlijk zal dat ook te maken hebben met het voort-schrijdende dementieproces bij verpleeghuisbewoners. Maar we houden ons tegelijkertijd onvoldoende serieus bezig met de vraag hoe we kunnen bereiken dat moeder de resterende een, twee jaar zo goed mogelijk doorkomt. Los van de verruimde euthanasiemogelijkheden is het relevant dat we ons ook richten op het hier en nu. Met als opdracht: hoe kunnen we het leven van mensen in die laatste fase zo prettig mogelijk maken in combinatie met aanvaarding van het einde. In dit verband mag ik hopen dat we ruimhartiger gaan investeren in hospices. Zeker nu we constateren dat het overgrote deel van de zorgkosten aan de laatste levensfase wordt besteed. Ik zou willen zeggen: steek dat geld maar in het sociaal veraangenamen van die laatste levensfase in plaats van in het medisch eindeloos oprekken ervan. Een grotere en meer open aandacht voor het onafwendbare levenseinde zou de ouderenzorg enorm verbeteren. Trouwens, je kunt er op wachten tot een jonge generatie het sommetje gaat maken hoeveel een maand levensverlenging bij ouderen de gemeenschap kost.

Ik zie naast al het voorgaande gesomber echter ook een hoopgevende kentering aan de horizon gloren. Ik behoor net niet tot de babyboomers (ik ben nog van ‘in de oorlog’), maar ik sluit me toch graag aan bij die generatie. En die bestaat echt niet meer uit de traditionele, meegaande groep oudjes die we lange tijd zijn geweest. Babyboomers nemen geen genoegen meer met de verplichte bingomiddag. Zij zijn individualis-tischer en zelfverzekerder van aard en willen het heft in eigen handen nemen. En dat heeft gevolgen. Omdat ze baas willen zijn over hun eigen bestaan, en dus ook over hun sterven. Daarom wordt door de huidige ouder-wordende mens de hoofddoelstelling van de zorg – het zo lang mogelijk rekken van het leven – zeer kritisch bezien. Niet voor niets is het begrip ‘kwaliteit van leven’ al enige tijd aan een opmars bezig. Met vragen over oprechte, ethische kwesties als het gaat over een leven dat nog waard is om geleefd te worden. Dus, wat mij betreft: stop geld in het veraangenamen van de laatste levensfase en niet in het medisch einde-loos oprekken daarvan.

Mijn boodschap is dan ook andermaal: laten we ruimte maken voor kwaliteit van leven. We moeten het leven niet willen rekken als dat leven geen kwaliteit meer heeft. Dus, in de geneeskunde moet in deze levensfase niet alleen het succes over de bestrijding van een ziekte maatgevend zijn, maar óók en vooral het vermogen nog enige kwaliteit van leven te bieden.

4 - Ouderen en mantelzorg, totdat….

Ik ben kritisch over hoe beleidsmakers denken over en omgaan met het fenomeen mantelzorg. Belangrijkste minpunt is het grote morele appèl dat de overheid doet op de familie. In de trant van: de verzorgingsstaat wordt te duur en zorgpersoneel is schaars. Dus als vader of moeder extra hulp nodig heeft, springen de kinderen bij. Logisch toch?! Nee geachte overheid, dat is helemaal niet zo logisch! Misschien nog wel in de jaren ’50 van de vorige eeuw toen we als familieleden nog lekker dicht bij elkaar woonden en de banden hechter waren. Hoewel, ook toen was de eigen familie lang niet altijd een warm bad. Maar anno 2020 is het heel anders gesteld met familieverhoudingen. Veel broers en zussen hebben nog maar weinig contact met elkaar en wonen ver van ouders vandaan. Of familieverhoudingen zijn verstoord door een scheiding. Hierdoor rust er ook op vrienden, kennissen of buren een soort vanzelfsprekende zorgverantwoordelijkheid. Een zorgethiek die uitgaat van plicht vind ik in deze tijd volstrekt verouderd en moeilijk houdbaar. Laat staan dat je er van vanuit mag gaan dat onze samenleving nog zorgzamer kan, nee moet, worden. Ik heb echter veel bewondering en respect voor de huidge mantelzorgers! Met name als je het zelf wil en in de gelegen-heid bent. Prachtig! Maar zorgen voor je ouders is in vele gevallen geen vrije keuze. En een natuurlijk gegeven is het in deze tijd evenmin. Zeker niet als een ziekbed 'te lang' gaat duren. We moeten de mantelzorg 'ont-sentimentaliseren' en minder als vanzelfsprekend opvatten.

We kunnen een fikse groei verwachten van het

aantal 75-plussers en dementerenden. Als we 

het huidige beleid rond de mantelzorg niet her-

zien, zal er als gevolg van wat ik hiervoot heb

beschreven een fors toenemende druk op de

ouderenzorg komen. En dit nog los van het ge-

geven dat de huidige mantelzorgers ook een

dagje ouder worden.

Een specifieke kwestie in dit verband betreft de

opname van ouderen in een verpleeginstelling.

Tot nu toe valt op zo’n moment de inzet van

mantelzorgers weg. Maar door een groeiend

personeelstekort zullen we er in de toekomst re-

kening mee moeten houden dat ook in verpleeg-

huizen ondersteuning ‘van buiten af’ nodig zal

zijn.

Terug naar de nog zelfstandig wonende ouderen. In veel gevallen komt er voor hen een moment dat hun leefsituatie onder druk komt te staan. We moeten er rekening mee houden dat in de nabije toekomst de kos-ten van bijvoorbeeld woningaanpassingen of van verhuizingen naar een aangepaste woning zullen worden verhaald op de ouderen zelf. Ook de kosten van een verpleeghuis zullen binnen afzienbare tijd deels door ouderen zelf betaald moeten worden. Een eigen woning met overwaarde zal alsdan moeten worden 'opgegeten' om de hier genoemde kosten (deels) te kunnen betalen. Maar voor veel kwetsbare ouderen die nog ‘zelfstandig’ wonen is het nu al crisis. Zeker als er voor veel van die quasie zelfstandig wonenden intensieve thuiszorg nodig is en eigenlijk geconcludeerd moet worden dat men niet meer thuis kan blijven wonen. Een groeiend probleem dat steeds meer aan de oppervlakte komt. Er wachten nu al 14.000 zieke ouderen op een plek in een verpleeghuis! Gevolg is dat mensen nu vaak te lang in een ziekenhuisbed liggen omdat er geen plek buiten het ziekenhuis is waar zij kunnen herstellen. Dit alles maakt duidelijk dat er een enorm gat bestaat tussen thuis wonen en het verpleeghuis. Er bestaan in de wat grotere steden wel woonvormen (meestal in appartementcomplexen) met eigen zorgvoorzieningen, maar de op te hoesten huren of aankoopkosten van dergelijke appartementen zijn niet door iedereen op te brengen.

Maar goed, laten we niet te zwartgallig doen. Een verpleeghuis ziet er nu gelukkig heel anders uit dan tien jaar geleden. Er is meer personeel, het afgebladderde behang is vervangen en er komen niet langer opwarm-prakjes uit de magnetron. Er is het laatste decennium zeker ook winst geboekt! Maar, alles bij elkaar genomen, gebeurt er beleidsmatig bar weinig en zijn we veel te vrijblijvend bezig. Dit, terwijl we zeker weten dat de ouderenzorg onafwendbaar gaat vastlopen. Er moeten veel meer zorgwoningen komen en meer plaatsen in verpleeghuizen. De wachtlijsten nemen immers in rap tempo toe, terwijl we pas aan het begin staan van de vergrijzing. Als de toelatingsnormen voor het verpleeghuis niet verandeen, zullen er de komende jaren 140 duizend plekken in verpleeghuizen bij moeten komen. Dat gaat 13 miljard euro extra kosten! Dat is niet op te brengen. En, los daarvan,  we beschikken nu al over veel te weinig zorgpersoneell. En dat tekort poetsen we de komende jaren bij lange na niet weg. Tenslotte, het is onvermijdelijk dat verpleeghuizen van karakter moeten veranderen. Het verpleeghuis is straks niet langer een woon- en verblijfinstelling, maar meer een hospice.

5 - Onbegrepen achteruitgang bij ouderen -1

Het is mij nu dus overkomen. Na vorig jaar

twee longontstekingen achter elkaar en af-

gelopen mei van dit jaar een ontsteking van

de bronchiën word ik overvallen door een ver-

lammende onzekerheid over 'hoe verder' en

een depressieve stemming. Echt nieuw voor

mij. Een gemoedsgesteldheid in mineur die 

met je op de loop gaat en waar je maar moei-

lijk vat op kan krijgen.

De belangrijkste vraag hierbij is: Wat doen we

om ouderen te leren zo goed mogelijk om te

gaan met dergelijke opeens opkomende lichamelijke en mentale gevoelens en hoe kunnen we als ouderen - ondanks zich aandienende ingrijpende ongemakken - toch nog een zinvol en betrokken leven behouden?

Ik heb de indruk dat we met deze vraag moeilijk uit de voeten kunnen.

Natuurlijk, we weten het allemaal! Met het ouder worden, herstelt het lichaam minder makkelijk. En los van wat mij is overkomen, kan de gezondheid van een oudere ineens achteruit gaan zonder dat we weten waardoor dat komt. Het kan veel verschillende oorzaken hebben. Bij het ouder worden verliest het lichaam veerkracht, reservecapaciteit, herstelvermogen. Dat kun je merken door vermoeidheid, lusteloosheid en het minder nemen van initiatief. En je wordt als oudere mogelijk kwetsbaarder en vatbaarder. Maar ook psychi-sche problemen zoals depressie, angststoornissen en geheugenproblemen worden vaak toegeschreven aan het normale verouderingsproces. Allemaal problemen die onvermijdelijk horen bij het ouder worden. En - laten we wel wezen - dat maakt het leven van een oudere er niet leuker op.

Maar hoe ga je als oudere om met het je bewust worden van toenemend ongemak, zonder in een dip te raken?!

Bij onbegrepen achteruitgang speelt er soms maar één klacht, zoals afvallen of vermoeidheid. En soms heb je meerdere klachten. Bijvoorbeeld naast lichamelijke ook psychische klachten, zoals geheugenproblemen, somberheid of angst. De klachten hebben ook invloed op elkaar. Psychische klachten kunnen zorgen voor lichamelijke klachten, zoals minder eten en slecht slapen. En andersom kunnen lichamelijke klachten zorgen voor psychische klachten, zoals angst of somberheid. Dat maakt het precies achterhalen van de echte oorzaak van algehele depressiviteit vaak lastig. Ook in mijn geval, zoals hierboven omschreven

Je merkt vooral dat je achteruit gaat doordat je moeite krijgt met dagelijkse bezigheden. Het lukt bijvoorbeeld niet meer om zelf boodschappen te doen. Of het koken van een maaltijd kost te veel energie. Je hebt meer hulp nodig. Dit kan de relatie met jouw dierbaren veranderen. En je trekt je daarom terug uit het sociale leven of je stopt met jouw hobby’s. Psychische klachten die vaak voorkomen zijn depressie en angst, moeite met sociale contacten, weinig zelfvertrouwen, negatief over jezelf denken, moeite met het aangeven van jouw grenzen, vaak twijfelen en snel onzeker zijn, eenzaamheid, moeite met ouder worden. Allemaal gedoe, dus. Zeker op mentaal niveau.

Op oudere leeftijd kunnen meerdere oorzaken tegelijk een rol spelen. Zo heeft meer dan 70% van de 70-plussers 2 of meer chronische ziekten. Een chronische ziekte is een blijvende ziekte. Die gaat dus nooit meer over. Zoals in mijn geval, astmatische bronchitis. Maar er zijn nog andere chronische ziekten die veel voorkomen zoals  diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, artrose, osteoporose, dementie en de Ziekte van Parkinson. En het hebben van een ziekte kan de kans op een andere ziekte vergroten. Wanneer je bijvoor-beeld diabetes mellitus hebt, heb je een grotere kans op hart- en vaatziekten. En als je meerdere ziektes hebt, gebruik je ook verschillende medicijnen met vaker last van bijwerkingen.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zou de gezondheidszorg zich niet alleen moeten richten op het voorkomen en bestrijden van ziektes, maar ook en vooral op het stimuleren van het welbevinden en het optimaal functioneren van ouderen. Want dat beschermt hen tegen psychische stoornissen. Dus bijvoor-beeld meer aandacht voor het mentale vermogen bij ouderen: emotionele, cognitieve en sociale vaardig-heden. Die moeten ouderen beter in staat stellen om hun eigen talent en potentieel te ontwikkelen met het doel productief en creatief te blijven. Iemand met voldoende mentaal vermogen kan in elk geval beter en veerkrachtiger reageren op stress.

Mentaal vermogen stelt ouderen in staat een zinvol en betrokken leven te blijven leiden. De aandacht daar-voor vergroot het gevoel van welbevinden. Bij ouderen is mentaal vermogen te beschouwen als een capaciteit om succesvol ouder te worden. Het gaat dan niet alleen om de afwezigheid van ziekten en beper-kingen, maar ook om het behoud van een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Daarvoor is het nodig samen met de oudere te zoeken naar (nieuwe) vormen van zingeving, te genieten van het leven en geluk te delen met anderen.

Ouderen zijn niet per definitie kwetsbaar of ziek. De meesten van hen behouden een goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Maar ook ouderen die wel ziek zijn of worden, kunnen toch een hoge mate van welbevinden ervaren als zij goed met de beperkingen en de bijkomende veranderingen kunnen omgaan. Zij moeten dan echter wel gebruik kunnen maken van hun mentale vermogen om op een betrokken en positie-ve wijze met beperkingen om te gaan. En voor wat betreft dit laatste is er nog een wereld te winnen, zo is mijn overtuiging.

8 - Dementie, erken de machteloosheid 

Hoe ga je om met een dement iemand? Da’s nog best ingewikkeld. Want dementerenden gaan niet allemaal op dezelfde wijze dezelfde weg. Er bestaat - voor zover ik weet - ook niet zoiets als een praktische handleiding over hoe om te gaan met dementie. Die zou er eigenlijk wel moeten komen.

In het begin van het dementieproces is het van belang dat de persoon in kwes-ie blijft ervaren dat hij of zij voor vol wordt aangezien. Want uit onderzoek blijkt dat dementerende mensen in hun beginstadium de ziekte wel leren accepteren, maar niet dat ze niet meer serieus worden genomen. Verder, wie denkt dat alle patiënten in de eerste periode grote vlagen van helderheid hebben, zit er naast volgens de eerder door mij aangehaalde arts Bert Keizer. "Bij de meeste patiënten die ik meemaak is die reflectie vanaf het begin al niet meer aanwezig”. En dan, na verloop van tijd, vervallen dementerenden in een gedragsstadium dat ze zich niet meer bewust zijn van hun eigen verleden, noch van hun toekomst. Je bent het besef kwijt van de ruimte waarin je verkeert en van de mensen om je heen. Je naasten herken je niet meer, laat staan dat je nog met hen kan communiceren. Je hebt geen bewuste motivatie meer voor je handelen en je bent nergens nog ontvankelijk voor. Het is mijn stellige indruk dat je dan mentaal steeds meer ‘leeg’ wordt, in combinatie met een toenemend identiteitsverlies. Je persoonlijkheid gaat onherkenbaar veranderen. Kortom, een trieste teloorgang van wie je ooit was. De regie over jouw eigen leven ben je tegen die tijd allang kwijt en van een persoonlijke waardigheid is nauwelijks nog sprake. Sterker, je persoonlijkheid gaat verloren'. Aldus Keizer. Wat rest is een totale ontluistering. Daarom is het volgens mij grote onzin om te beweren dat als gevolg van dementie iemands ware ik naar boven komt. Of, nog fraaier geformuleerd, dat je dan de glans van iemands ziel te zien krijgt.  Echt flauwekul. Alles gaat kapot en sterft af onder de hersenpan. Je gaat totaal verloren in je dementie.

Het getuigt dan ook van weinig psychologische inzicht als artsen aanvoeren

geen euthanasie te zullen uitvoeren als een demente persoon een tevreden in-

druk maakt. "Ik zie immers iemand die het nog best naar zijn zin heeft. Hij lijdt

in elk geval niet ondraaglijk". Wel wilsonbekwaam, maar verder kennelijk een

normaal mens dus.… "Bij sommigen echter" – zo wordt dan verder geredeneerd

– "zie je dat ondraaglijk lijden wel. Bijvoorbeeld als een verpleeghuisbewoner

voortdurend boos, agressief of angstig is en constant vraagt of hij naar huis mag.

Dan zou ik als arts wel kunnen overwegen om tot euthanasie over te gaan".

Een merkwardige opstelling, vind ik. Ik besef heel goed dat een arts voor een

groot probleem wordt geplaatst als in dergelijke gevallen een euthanasiever-

zoek aan de orde is. Maar zeg dát dan gewoon en bedien je niet van dit soort

overwegingen. Want demente mensen hebben geen enkel benul meer van zich-

zelf. Laat staan dat ze zich nog bewust zouden zijn van hun blijheid of angsten.

We zijn hiermee aangekomen bij een groot en haast onoplosbaar probleem. Hoewel volgens mij niet onder-steunt door wetgeving, stellen veel artsen dat euthanasie bij een demente patiënt alleen aan de orde kan zijn als er vóór het moment van uitvoering nog sprake is van wilsbekwaamheid. Dat betekent dat iemand aan wie de diagnose dementie is meegedeeld op dát moment – en dus voortijdig - een verzoek tot euthanasie-uitvoering serieus in gang moet zetten. Dit, terwijl het ziektebeeld dan nog niet verontrustend is en de ‘wilsonbekwaamheid’ nog niet aan de orde. Want indien wel, dan ben je te laat aldus deze artsen. Dit, nog los van de eis dat er sprake moet zijn van een ‘weloverwogen en bijtijds’ vrijwillig verzoek en dat je ondraag- lijk en uitzichtloos lijdt. Dit rijtje met eisen langsgaande wil weloverwogen zeggen dat er sprake is geweest van een recent en geregeld overleg met de behandelend arts. En bijtijds betekent vóórdat geconstateerd zal worden dat mijn wilsbekwaamheid haar beste tijd heeft gehad. Dat uitzichtloze is in geval van dementie nog wel aannemelijk te maken, maar ondraaglijk lijden? Want dat moet worden vastgesteld door een deskundige. Bij dementie met de zekerheid van een ontluisterend vooruitzicht zou je toch zeggen dat de persoon in kwestie dat veel beter zelf kan bepalen. Want het gaat er dan niet om of ik nu lijd, maar of ik ondraaglijk lijd aan het verschrikkelijke vooruitzicht mij op termijn te manifesteren als…… Ja, als wat en als wie?!

Al met al zullen Alzheimerpatiënten die zeker willen zijn van hun euthanasiezaak de uitvoering moeten ver-zoeken op het moment dat ze eigenlijk nog 'te goed' zijn. Een verschrikkelijk dilemma: te vroeg euthanasie uitvoeren versus het risico dat het niet meer kan.